| Chỉ số phát triển con người của một số quốc gia, 1975-2005
 | | Nguồn: André Pelser, The population, environment & development NEXUS. | Chúng ta biết rằng, các cấu thành cơ bản của chỉ số phát triển con người gồm giáo dục, thu nhập bình quân đầu người và tuổi thọ. Có một nghịch lý là trong khi thu nhập bình quân đầu người và giáo dục của Nam Phi tăng lên hàng năm thì tuổi thọ trung bình lại giảm xuống. Số liệu của Văn phòng Tham chiếu Dân số Hoa Kỳ cho thấy, tuổi thọ bình quân năm 2012 của Nam Phi là 54 tuổi, thấp hơn rất nhiều so với tuổi thọ bình quân của thế giới (70 tuổi). Báo cáo Thống kê Y tế thế giới năm 2013 của Tổ chức Y tế thế giới cho thấy, triển vọng sống của người dân Nam Phi ở nhóm tuổi 60 là 17 tuổi (năm 2011), tương đương với mức trung bình của thế giới. Như vậy, tuổi thọ trung bình của người dân Nam Phi thấp bởi phụ thuộc rất nhiều vào mức chết của nhóm dân số dưới 60 tuổi, đặc biệt là mức chết của trẻ em. |
| Tuổi thọ bình quân của một số quốc gia châu Phi, 1980-2010
 | | Nguồn: André Pelser, The population, environment & development NEXUS | Báo cáo dân số giữa kỳ năm 2013 của cơ quan Thống kê Nam Phi cho thấy, tỷ suất chết thô của Nam Phi hiện nay là 10,6%o. Tuy nhiên, tỷ suất chết của trẻ em còn rất cao. Tỷ suất chết của trẻ em dưới 1 tuổi là 41,7%o và tỷ suất chết của trẻ em dưới 5 tuổi là 56,6%o. Báo cáo Thống kê Y tế thế giới năm 2013 của Tổ chức Y thế thế giới cho thấy, tỷ số tử vong bà mẹ của Nam Phi năm 1990 là 250 bà mẹ/100 ngàn trẻ đẻ sống đã tăng lên 300 bà mẹ/100 ngàn trẻ đẻ sống năm 2010. Cũng theo báo cáo này thì tỷ suất chết của dân số thuộc nhóm tuổi 15-60 không những không giảm mà còn tăng từ 334%o năm 1990 lên 474%o năm 2011 đối với nam giới và đối với nữ giới tăng rất mạnh từ 190%o lên 407%o vào các năm tương ứng.
Câu hỏi đặt ra là vì sao tình trạng y tế được cải thiện, trình độ y học được nâng cao mà mức chết của bà mẹ, trẻ em ở Nam Phi vẫn cao?
Cái chết từ đại dịch HIV/AIDS
Câu trả lời không có gì xa lạ bởi, giống như các nước ở lục địa đen, Nam Phi phải đối mặt với đại dịch HIV/AIDS đang càn quét châu lục này từ những năm 1990 đến nay.
Theo Báo cáo dân số giữa kỳ năm 2013 của Nam Phi, hiện có 5,26 triệu người dân bị nhiễm HIV, chiếm khoảng 10% dân số Nam Phi, tức cứ 10 người dân Nam Phi có một người nhiễm HIV. Tỷ lệ người nhiễm HIV tăng dần đều 0,1 điểm phần trăm mỗi năm từ 2002 đến nay (từ 8,7% tổng dân số năm 2002 lên 10% năm 2013). |
| Tỷ lệ dân số nhiễm HIV tại Nam Phi, 2002-2013 | Năm | Số người nhiễm HIV
(Triệu người) | Chiếm %
tổng dân số | Chiếm % phụ nữ
15-49 | | 2002 | 4,00 | 8,7 | 15,9 | | 2003 | 4,10 | 8,9 | 16,0 | | 2004 | 4,18 | 8,9 | 16,1 | | 2005 | 4,25 | 9,0 | 16,2 | | 2006 | 4,34 | 9,1 | 16,4 | | 2007 | 4,46 | 9,2 | 16,5 | | 2008 | 4,59 | 9,3 | 16,7 | | 2009 | 4,74 | 9,5 | 16,9 | | 2010 | 4,88 | 9,6 | 17,1 | | 2011 | 5,01 | 9,8 | 17,2 | | 2012 | 5,13 | 9,9 | 17,3 | | 2013 | 5,26 | 10,0 | 17,4 | Nguồn: Statistics South Africa, Mid-year population estimates 2013
Phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ (15-49) bị nhiễm HIV chiếm 17,4% tổng dân số nhóm tuổi đó. Theo báo cáo điều tra quốc gia năm 2011 của cơ quan y tế chính phủ Nam Phi, tỷ lệ bà mẹ nhiễm HIV mang thai đã tăng từ 0,8% năm 1990 lên 29,5% năm 2011 trong tổng số bà mẹ mang thai (biểu 3). Khu vực có đông bà mẹ nhiễm HIV là KwaZula-Nata (37,4%), Mpumalanga (36,7%), Free State (32,5%)…. Điều đó sẽ đe dọa đến thế hệ tương lai sinh ra trước rủi ro khả năng mang căn bệnh thế kỷ. Số liệu của Tổ chức Y tế thế giới cho thấy, tỷ lệ trẻ em (<15 tuổi) nhiễm HIV ở Nam Phi năm 2011 chiếm 8,2% tổng số người nhiễm HIV. |
| Xu hướng bà mẹ mang bầu có HIV Nam Phi, 1990-2010
 | | Nguồn: Health Department, Repulic of South Africa, The 2011 National antenatal sentined HIV & Syphilis prevalence survey in South Africa | Cơ quan Thống kê Nam Phi cho biết, tổng số người chết 2012-2013 của Nam Phi là 559 631 người, trong đó, số người chết bởi AIDS là 178 373, chiếm 31,9%. Báo cáo của Tổ chức Y tế thế giới cho thấy, tỷ suất chết bởi AIDS đã tăng từ 462%o năm 2001 lên 535%o năm 2011. Trong khi đó, tỷ suất chết bởi sốt rét chỉ có 0,2%o.
Với dân số 53 triệu người, trong đó 31% là dưới 15 tuổi, 5% là 65+ tuổi và có tới 10% dân số luôn bị bóng ma HIV/AIDS bao phủ thì điều đó đã, đang và còn tiếp tục ảnh hưởng nghiêm trọng đến sự phát triển của dân số nói riêng và sự phát triển kinh tế-xã hội, an ninh quốc phòng của Nam Phi nói chung. Đó là điều vẫn làm đau đầu các nhà hoạch định chính sách ở Pretoria.
Nỗ lực đẩy lùi đà tăng của đại dịch
Kể từ khi trường hợp nhiễm HIV được phát hiện đầu tiên ở Nam Phi (1983), đại dịch HIV/AIDS đã ngày càng hoành hành bao trùm lên cả lục địa này. Đã có nhiều chương trình hành động trong hàng thập kỷ qua nhưng kết quả không được mong đợi bởi dường như là sự chậm trễ của chính phủ và cả xã hội trong phối hợp hành động kịp thời, quyết liệt. Vẫn còn những rào cản xã hội trong việc ngăn chặn đại dịch HIV/AIDS.
Tiến sỹ Katinka de Wet của Đại học Free State cho biết, “các số liệu báo cáo cho thấy tỷ lệ phân phát bao cao su rất cao nhưng không ai tin rằng tỷ lệ sử dụng sẽ được như vậy”.
Bongzse Konyela, tình nguyện viên của tổ chức trợ giúp trẻ em bị bỏ rơi mà phần nhiều trong đó là các em có bố mẹ đã bị chết bởi HIV/AIDS nói: “Các công nhân làm việc tại các hầm mỏ thường có quan hệ tình dục không an toàn với gái mại dâm nhưng khi về quê lại không sử dụng bao cao su khi quan hệ với vợ. Người vợ cũng dám yêu cầu chồng sử dụng bao cao su. Điều đó đã làm cho các nguy cơ lây nhiễm HIV tăng lên một cách chóng mặt tại Nam Phi”.
Một loạt các chính sách đã được chính phủ Nam Phi ban hành gần đây như Chiến lược hành động phòng chống HIV/AIDS. Rất nhiều các tổ chức quốc tế, các tổ chức phi chính phủ đã chung tay hành động cùng chính phủ nhằm quyết tâm đẩy lùi sự gia tăng của đại dịch. Các chiến dịch truyền thông đi liền với đó là các phòng khám, tư vấn và chăm sóc được xây dựng khắp nơi trong cả nước. Tiến sỹ Katinka de Wet nói: “Chúng tôi tập trung mạnh mẽ các nguồn lực vào nhóm đối tượng phụ nữ 15-49 và đặc biệt là các bà mẹ mang thai đều được tư vấn, khám và chăm sóc điều trị cẩn thận khi bị nhiễm HIV”.
Đây cũng là điều dễ hiểu bởi không ai mong muốn một thế hệ mới ra đời đã bị nhiễm HIV. Nếu những thế hệ mới không HIV ra đời thì điều đó sẽ mang đến những khả năng thành công của nỗ lực đẩy lùi đà tăng của đại dịch. |