“Tôi đã xét nghiệm, còn bạn?”
Các bạn trẻ tại Lễ khởi động. Ảnh: Diệu Nguyễn
Dịch vụ tự xét nghiệm HIV đầu tiên tại Việt Nam được khởi động tại TPHCM ngày 28/8 vừa qua. Tại Lễ khởi động, Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam, ông Ted Oisus đã trải nghiệm dịch vụ, sau khi xét nghiệm xong, ông hỏi: “Tôi đã xét nghiệm, còn bạn?”. Câu hỏi này cũng chính là khẩu hiệu được đưa ra tại Lễ khởi động, nó như một lời khẳng định, việc xét nghiệm HIV là một hành vi văn minh để bảo vệ, ngăn chặn dịch HIV/AIDS với người thân và cộng đồng.
Những người tham gia tại Lễ khởi động đã tự thử bằng dịch miệng hoặc lấy máu đầu ngón tay và sau 20 phút đã có kết quả. Cả hai phương pháp đều rất đơn giản, thuận tiện giống các phương pháp tự xét nghiệm tại nhà phổ biến hiện nay, như thử thai hay thử đường huyết. Được biết, dụng cụ thử này được phát miễn phí trong thời gian thí điểm, là cơ hội để mọi người có thể tự kiểm tra xem mình một cách an toàn, nhanh và riêng tư. Đặc biệt, phương pháp này được cộng đồng các nhóm nguy cơ cao nhiễm HIV (bao gồm những người tiêm chích ma túy, phụ nữ mại dâm, quan hệ tình dục đồng giới… rất quan tâm.
Xét nghiệm HIV là cách duy nhất để biết một người có nhiễm HIV hay không, tuy nhiên nhiều người vẫn rất ngại đi làm xét nghiệm HIV do lo sợ người khác biết kết quả và mặc cảm với xã hội. Vì vậy, dịch vụ tự xét nghiệm HIV này hứa hẹn là bước tiến mới trong việc nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ tự xét nghiệm HIV tại Việt Nam; những người có nguy cơ nhiễm HIV cao sớm được kiểm soát, giúp ích cho cộng đồng.
N.H.Minh, một bạn chuyển giới đã chia sẻ, đây là lần đầu bạn xét nghiệm HIV bằng phương pháp thử bằng dịch miệng. Theo Minh, việc này đảm bảo được sự riêng tư và kết quả cũng rất nhanh chóng nên không phải lo lắng trong khi chờ như đi kiểm tra ở bệnh viện, hoặc cơ sở y tế. Không chỉ bạn Minh mà đa số những người trải nghiệm cho biết, họ cảm thấy khá thoải mái với phương pháp tự xét nghiệm này, nhất là những người đang còn ngần ngại sử dụng dịch vụ xét nghiệm tại các cơ sở y tế bởi tâm lý e ngại sự kỳ thị và thiếu tính bảo mật.
Triển khai thí điểm trong 1 năm, sau đó sẽ nhân rộng
Đại sứ Hoa Kỳ Ted Oisus (giữa) trải nghiệm dịch vụ tự xét nghiệm HIV tại Lễ khởi động. Ảnh: Thanh Tùng
Đại sứ Hoa Kỳ Ted Osius, người tham gia trải nghiệm dịch vụ cho biết: “Việc xét nghiệm HIV chưa bao giờ đơn giản đến thế. Bất kể ai có nguy cơ đều có thể tự làm xét nghiệm để biết tình trạng HIV của mình một cách bí mật, riêng tư và an toàn, bảo vệ sức khỏe cho chính mình và người thân”.
Dịch vụ tự xét nghiệm HIV được coi là bước tiến mới trong việc nâng cao khả năng tiếp cận dịch vụ xét nghiệm HIV và bình thường hóa nó giống như các xét nghiệm chẩn đoán nhanh khác (bệnh tiểu đường, thử thai…). Hiện nay, kỹ thuật xét nghiệm này đã được triển khai ở nhiều quốc gia, trong đó có các nước phát triển như Anh, Pháp, Mỹ… và cả các nước trong khu vực như Trung Quốc, Malaysia, Philippines... Tại Việt Nam, kỹ thuật này đang trong giai đoạn khởi động ở trong cộng đồng, được phát miễn phí, sau giai đoạn đầu sẽ có hướng để người dân dễ dàng tiếp cận dịch vụ tự xét nghiệm này.
Chia sẻ về việc tại sao nhiều nước đã triển khai mà Việt Nam mới thử nghiệm, TS Phan Thị Thu Hương, Phó Cục trưởng Cục Phòng chống HIV/AIDS cho biết: Các nước đã triển khai, họ cũng đã có giai đoạn thử nghiệm trước khi đưa ra cộng đồng. Ở những nước phát triển, thái độ và sự hiểu biết của người dân về vấn đề này sẽ tốt hơn ở những quốc gia đang, hoặc kém phát triển. Chúng ta sẽ phải lưu tâm đến những phản ứng không mong muốn như bạo hành gia đình, khi cả hai vợ chồng tự xét nghiệm mà người vợ phát hiện dương tính HIV, còn người chồng thì không. Bên cạnh đó, cũng cần lưu ý về việc bảo quản dụng cụ, chẳng hạn phải bảo quản trong nhiệt độ thích hợp, tránh tình trạng sinh phẩm hỏng dễ dẫn đến kết quả sai. TS Hương cho biết thêm, việc thí điểm sẽ giúp chúng ta đánh giá xem có gì thuận lợi, khó khăn, vướng mắc cần được điều chỉnh khi thực hiện dịch vụ này. Việc thử nghiệm cộng với sự tư vấn đối với người dân là rất cần thiết, chứ không chỉ là việc đơn giản là sử dụng công nghệ đó một cách cơ học; làm sao để đảm bảo yếu tố an toàn nhất, tốt nhất cho người sử dụng cả về sức khỏe, tinh thần, sự hiểu biết và chuyển đổi hành vi về phòng chống HIV/AIDS. Tuy nhiên, TS Hương nhấn mạnh, đây mới là test đầu tiên, chưa phải là kết luận cuối cùng, nên khi người tự xét nghiệm thấy dương tính với HIV, cần đến cơ sở y tế sớm để được xét nghiệm lại để khẳng định bệnh và được điều trị, kiểm soát bệnh.
Theo TS Phan Thị Thu Hương, sau 1 năm thí điểm, sẽ có đánh giá trước khi dụng cụ xét nghiệm được triển khai rộng rãi. Nếu thí điểm thành công, Việt Nam sẽ triển khai mở rộng để thực hiện mục tiêu 90% số người nhiễm HIV trong cộng đồng được biết tình trạng nhiễm HIV của mình. Hình thức tự xét nghiệm này có thể sẽ giúp những người có nguy cơ tự kiểm tra và sẽ thay đổi hành vi của mình, như chủ động đến cơ sở y tế để được kiểm tra lại và được tiếp cận với điều trị; giúp ngăn ngừa sự lây truyền từ họ sang cộng đồng, từ vợ chồng sang nhau và từ mẹ sang con.
Toàn quốc hiện có trên 1.100 cơ sở y tế triển khai tư vấn và xét nghiệm HIV, 98 phòng xét nghiệm khẳng định HIV dương tính ở 61 tỉnh, thành phố. Hàng năm, các cơ sở đã triển khai xét nghiệm khoảng 2 triệu mẫu, trong đó khoảng 28% số mẫu thực hiện qua hệ thống phòng tư vấn xét nghiệm tự nguyện cố định và tư vấn xét nghiệm HIV lưu động. Riêng hệ thống tư vấn xét nghiệm HIV tự nguyện, hàng năm phát hiện khoảng hơn 15.000 lượt HIV dương tính.
Hiện nay, ước tính chỉ khoảng 200.000 người nhiễm HIV được xét nghiệm phát hiện HIV biết tình trạng của họ, vẫn còn một số lượng lớn người chưa biết tình trạng HIV của mình và đây cũng là nguy cơ tiếp tục làm lây truyền HIV trong cộng đồng.
Dịch vụ tự xét nghiệm HIV là một phần trong Dự án Healthy Market do Kế hoạch cứu trợ khẩn cấp của Tổng thống Hoa Kỳ (PEPFAR) tài trợ thông qua Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) và Tổ chức PATH thực hiện, phối hợp với Bộ Y tế thí điểm tại TP HCM và Hà Nội. BS Vũ Ngọc Bảo, Phó Giám đốc Dự án Healthy Markets, Tổ chức PATH cho biết, kết quả ban đầu từ thí điểm dịch vụ đến nay rất khả quan. Từ cuối tháng 5/2016 đến nay, đã có hơn 377 người tham gia tự xét nghiệm HIV, trong đó 7% có kết quả khẳng định dương tính với HIV và 100% số này đều đã được đưa ngay vào điều trị.
Nếu muốn nhận dịch vụ, hãy gọi số 0943 108 138
Theo Trung tâm Nâng cao Chất lượng Cuộc sống (LIFE), đơn vị đang thực hiện dịch vụ tự xét nghiệm HIV tại cộng đồng: Khách hàng tại TP HCM có nhu cầu, chỉ cần gọi số hotline 0943 108 138 sẽ được phục vụ trọn gói.
Theo đó, quy trình LIFE đã triển khai cụ thể như sau: Ngay khi tiếp nhận cuộc gọi từ khách hàng, Tổng đài viên sẽ tư vấn và căn cứ vào địa bàn của khách hàng có nhu cầu cần xét nghiệm để chuyển thông tin đến Nhóm cộng đồng (CBO) gần nhất. Các CBO lập tức liên lạc lại khách hàng và tư vấn thêm, đồng thời hẹn thời gian, địa điểm xét nghiệm thuận tiện nhất cho khách hàng. Tại địa điểm ước hẹn, khách hàng được các đồng đẳng viên thuộc các CBO hướng dẫn, thực hiện xét nghiệm (hỗ trợ nếu khách hàng cần). Ngay khi có kết quả, sẽ tiếp tục hỗ trợ chuyển gửi đến các dịch vụ liên quan theo nhu cầu và tình trạng của khách hàng (điều trị, tư vấn thêm…). Các CBO còn chịu trách nhiệm báo cáo về LIFE để đơn vị này tổng hợp.
Được biết, hiện LIFE đã thiết lập 17 CBO trên toàn địa bàn TP HCM (17/24 quận/huyện) và sẽ tiếp tục “phủ sóng” 24/24 quận/huyện trong thời gian tới. Liên quan tới khu vực Hà Nội, phía LIFE thông tin rằng, sẽ triển khai cung ứng miễn phí dịch vụ tự xét nghiệm HIV tại cộng đồng vào khoảng cuối tháng 9 này.Đỗ Bá
Hà Anh