SỞ Y TẾ TỈNH ĐẮK LẮK

Thanh thiếu niên và “cái bẫy” của thuốc lá thế hệ mới

17/12/2025 04:54

Những năm gần đây, bên cạnh thuốc lá truyền thống, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng đang trở thành một mối nguy mới, trực tiếp nhắm vào thanh thiếu niên. Với các sản phẩm có thiết kế bắt mắt, mùi hương đa dạng cùng những thông tin quảng bá sai lệch về độ “an toàn”, các sản phẩm này đang từng bước len lỏi vào học đường và giới trẻ, tạo ra một “cái bẫy” khó nhận diện, để lại những hệ lụy lâu dài cho sức khỏe thế hệ trẻ.

Theo thống kê của Bộ Y tế, tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong nhóm học sinh từ 13–15 tuổi đã tăng nhanh, từ 3,5% năm 2023 lên 8,0% năm 2024. Ở nhóm tuổi 15–24, tỷ lệ này lên tới 7,3%, cao hơn rõ rệt so với các nhóm tuổi lớn hơn. Một nghiên cứu thuộc dự án phòng, chống tác hại của thuốc lá, thực hiện trên 3.801 học sinh từ lớp 6 đến lớp 12 tại 11 tỉnh, thành phố, cũng cho thấy 14% học sinh từng sử dụng thuốc lá điện tử, trong đó 7% đang sử dụng thường xuyên, con số đáng báo động về xu hướng lạm dụng nicotine ở độ tuổi vị thành niên.

Khác với thuốc lá truyền thống vốn dễ nhận biết và đã bị xã hội lên án mạnh mẽ, thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng lại được ngụy trang dưới nhiều hình thức tinh vi như bút viết, USB, thỏi son hay các thiết bị công nghệ cá nhân. Sự “vô hình” này khiến phụ huynh và giáo viên khó phát hiện, trong khi học sinh dễ dàng tiếp cận thông qua mạng xã hội, bạn bè hoặc các kênh mua bán không chính thống. Một bạn trẻ tại phường Buôn Ma Thuột, chia sẻ rằng: việc sử dụng thuốc lá điện tử không để lại mùi, có thể cất đi ngay sau khi dùng nên ít bị người lớn phát hiện. Theo bạn trẻ này, nhiều người lựa chọn thuốc lá điện tử vì cho rằng sản phẩm này “đỡ hại hơn thuốc lá thường”, không có khói và có mùi trái cây. Ban đầu chỉ sử dụng theo bạn bè cho vui, nhưng hình thức sản phẩm giống đồ công nghệ, trông “sang” và khác với cách hút thuốc lá kiểu cũ đã khiến bạn dần sử dụng thường xuyên hơn.

Hãy tránh xa thuốc lá để bảo vệ sức khỏe của bản thân và cộng đồng (ảnh minh họa)

Thực tế cho thấy, không ít thanh thiếu niên vẫn coi thuốc lá điện tử là “thiết bị tạo khói” hoặc “đồ chơi công nghệ”, thậm chí xem việc sử dụng như một trào lưu thể hiện cá tính và sự sành điệu. Chính sự mơ hồ trong nhận thức này đã vô tình mở đường cho thuốc lá thế hệ mới xâm nhập học đường một cách âm thầm nhưng dai dẳng. Từ những hiểu lầm phổ biến trong giới trẻ, các chuyên gia y tế cảnh báo rằng đằng sau vẻ ngoài “hiện đại” của thuốc lá thế hệ mới là những nguy cơ sức khỏe không hề nhỏ.

Bác sĩ CKI Nông Thị Điểm, Trưởng Khoa Lao dương tính - Lao kháng thuốc - Lao HIV, Bệnh viện Lao và bệnh Phổi Đắk Lắk, cho biết: khói thuốc lá chứa hàng nghìn hóa chất độc hại, trong đó nhiều chất đã được xác định gây ung thư, tổn thương tim mạch và hệ hô hấp. Bên cạnh hắc ín, carbon monoxide và kim loại nặng, nicotine được xem là thành phần đặc biệt nguy hiểm do khả năng gây nghiện rất mạnh. Nicotine tác động trực tiếp lên hệ thần kinh trung ương, làm thay đổi hoạt động của não bộ. Với thanh thiếu niên, nhóm đối tượng mà não vẫn đang trong quá trình phát triển, việc tiếp xúc sớm với nicotine có thể ảnh hưởng đến khả năng tập trung, ghi nhớ và kiểm soát cảm xúc. Đáng lo ngại, nicotine khiến người trẻ dễ lệ thuộc nhanh, từ việc “dùng thử” chuyển sang sử dụng thường xuyên mà không nhận ra mình đã nghiện. Việc nghiện nicotine từ sớm không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe trước mắt, mà còn làm tăng nguy cơ duy trì hành vi hút thuốc kéo dài nhiều năm sau đó, kéo theo các bệnh tim mạch, hô hấp và ung thư khi tuổi đời còn rất trẻ. Các bác sĩ chuyên khoa cũng khẳng định, dù là thuốc lá truyền thống hay thuốc lá điện tử, bản chất vẫn là đưa nicotine và các chất độc vào cơ thể, không có loại thuốc lá nào là an toàn, đặc biệt đối với thanh thiếu niên.

Báo động tình trạng hút thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng của giới trẻ. (ảnh minh họa)

Không ít học sinh bắt đầu sử dụng thuốc lá thế hệ mới với suy nghĩ “thử cho biết” hoặc “dùng cho vui”, nhưng nhanh chóng rơi vào tình trạng lệ thuộc nicotine. Nghiện sớm không chỉ kéo dài hành vi sử dụng thuốc lá trong nhiều năm, mà còn làm gia tăng nguy cơ chuyển sang hút thuốc lá điếu truyền thống. Trong môi trường giáo dục, việc học sinh sử dụng thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng còn kéo theo nhiều hệ lụy: giảm sút kết quả học tập, vi phạm nội quy trường học, gia tăng các hành vi nguy cơ khác, thậm chí hình thành tâm lý che giấu hành vi với gia đình và thầy cô. Sự xuất hiện của thuốc lá thế hệ mới trong học đường đang làm suy yếu những nỗ lực xây dựng môi trường giáo dục an toàn, lành mạnh, không khói thuốc.

Bác sĩ Nguyễn Lê Kim Huệ, cán bộ đầu mối công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá tỉnh Đắk Lắk, Trưởng Khoa Phòng chống bệnh không lây nhiễm, Trung tâm Kiểm soát bệnh tật tỉnh Đắk Lắk, cho biết: thời gian qua, công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá trong trường học đã được ngành y tế phối hợp với ngành giáo dục triển khai tương đối đồng bộ. Các hoạt động truyền thông trực tiếp tại trường học được tổ chức thường xuyên, đồng thời nội dung phòng, chống tác hại thuốc lá cũng được lồng ghép vào các chương trình ngoại khóa và tập huấn cho giáo viên, cán bộ y tế học đường. Trọng tâm của các chương trình này là giúp học sinh nhận diện đúng bản chất của thuốc lá điện tử, thuốc lá nung nóng, qua đó nâng cao nhận thức về tác hại của nicotine đối với sức khỏe và sự phát triển não bộ. Tuy nhiên, việc triển khai vẫn gặp nhiều khó khăn do các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới liên tục thay đổi về hình thức, cách tiếp cận ngày càng tinh vi, trong khi một bộ phận học sinh và phụ huynh còn chủ quan, cho rằng thuốc lá điện tử ít hại hơn thuốc lá điếu truyền thống. Theo bác sĩ Huệ, để các giải pháp phòng, chống tác hại thuốc lá trong trường học đạt hiệu quả bền vững, cần có sự vào cuộc đồng bộ của gia đình, nhà trường, ngành y tế và chính quyền địa phương. Trong đó, vai trò quản lý, giám sát và làm gương từ phía gia đình được xem là yếu tố then chốt nhằm ngăn chặn học sinh tiếp cận và sử dụng thuốc lá, đặc biệt là các sản phẩm thuốc lá thế hệ mới.

Công tác phòng chống tác hại của thuốc lá đang được triển khai tại các trường học trên địa bàn.

Thuốc lá thế hệ mới không phải là sản phẩm “ít hại” như nhiều người trẻ lầm tưởng, mà là một hình thức đưa nicotine vào cơ thể theo cách tinh vi hơn. Nếu không được nhận diện và ngăn chặn kịp thời, “cái bẫy” này sẽ tiếp tục bào mòn sức khỏe của thế hệ trẻ ngay từ khi còn ngồi trên ghế nhà trường. Phòng, chống tác hại thuốc lá đối với thanh thiếu niên không chỉ là trách nhiệm của ngành y tế hay giáo dục, mà cần sự chung tay của mỗi gia đình và toàn xã hội. Hành động sớm hôm nay chính là cách bảo vệ sức khỏe, tương lai và chất lượng nguồn nhân lực của đất nước trong tương lai.

Thu Phượng